Эх орныхоо чулуу бүрийг, эх хэлийхээ үг бүрийг "нүдлэн" хайрлацгаая.

Төрийн шагналт, Монгол улсын гавьяат багш Монгол улсын их сургуулийн доктор, профессор Шаравын Чоймаатай эх хэл, их соёлын талаар ярилцлаа.

-Үндэсний бичгийнхээ үүсэл хөгжлийн талаар уншигчдад товчхон дурьдвал?
-Монгол бичгийн эх үүдлийн талаар олон орны эрдэмтэд янз бүрийн үзэл санал дэвшүүлсээр ирсэн боловч нэгдмэл ойлголтод хараахан хүрээгүй. Өрнөдийн судлаачдын дунд "Юань улсын судар", "Мэргэн гэгээний Алтан товч" дахь "Тататунга"-гийн домгоор эш үндэс хийж, 13-р зуунд Уйгураас монгол бичгийг зээлдэн авсан хэмээн тайлбарлах чиг хандлага нэг үе байсан боловч үнэнд үл нийцэх нь тодорхой болжээ. Уг мэдээ нь монгол бичгийн гаралтай холбон тайлбарлах бус Чингис хааны зарлигаар төрийн албан ёсны бичиг болгосон түүхэн үйл явдлын гэрч баримт болох нь нотлогдсон. Тийм ч учраас, 2004 онд "Чингис хааны төрийн бичгийн 800 жилийн ойг тэмдэглэх тухай" Монгол улсын ерөнхийлөгчийн зарлиг гарсан. Ер нь аливаа соёлт угсаатан үсэг бичгийн шинэ тогтолцоог буй болгохдоо тухайн цаг үеийнхээ ярианы хэлэнд шүтэн дулдуйдаж, түүгээр тулгуур үндэс хийдэг жамтай.

Үүний адил монгол бичиг анх үүссэн цаг үеийнхээ амьд хэл аялгууг шууд тусган тэмдэглэсэн нь тодорхой . XIII зуунаас уламжлан үлдсэн монгол бичгийн дурсгалын хэл нь нэгэн цаг үед хамаатах дөрвөлжин үсэг болон хятад, араб, перс үсгээр тэмдэглэсэн дундад үеийн монгол хэлний баримт хэрэглэгдэхүүнээс ихээхэн зөрөөтэй, түүнээс хол өмнөх онцлог шинжийг илтгэж байдаг. Хэлний хувьсал өөрчлөлт гэдэг харьцангуй урт удаан хугацаа шаарддаг түүхэн үзэгдэл юм. Энэ бүгдийг харгалзан үзсэний үндсэн дээр монгол бичгийн эх үүдэл нь даруй 1000 жилээс наашгүй хугацааны явдал гэх баримжаа гаргалгааг хийдэг.

-Даяаршлын зуунд аливаа улсын тусгаар тогтнолын баталгаа нь хэл, шашин соёл гэж үздэг. Цөөхөн монголчуудын хувьд хэл соёлоо хэрхэн хамгаалж үлдэх вэ?
-Даяаршил гэдэгт даган баясахаас гадна болгоомжтой хандах зүйл олон бий. Ер нь хүн төрөлхтөн бүхий л зүйлээрээ даяаршина гэвэл дэндүү өрөөсгөл болно. Бид хэлээ мартаж, соёлоо үгүйсгэвэл хэн болох вэ? Хэл соёлоо хамгаална гэдэг хэлний мэргэжилтэй хэдхэн хүнд хамаатай зүйл биш. Гадаад хэлийг сурч, гадаадын соёлоос суралцалгүй яахав. Гагцхүү эх хэл, их соёлоо үгүйсгэнэ гэдэг туурга тусгаар улсын иргэнд байж боломгүй хэрэг. Эх хэлээ сайн эзэмшиж, их соёлоороо бахархан суралцана гэдэг эх орноо хайрлаж тусгаар тогтнолоо хамгаалахад иргэн хүний оруулж буй чухал нэмэр юм шүү. Өнөө цагт эх орныхоо чулуу бүрийг, эх хэлнийхээ үг бүрийг "нүдлэн" хамгаалах цаг ирснийг монгол хүн бүр ухаараасай.

-Худам монгол бичгээр төрийн албан хэргийг хөтлөх болсон тухай Монгол төрийн бодлогыг хэсэг эрдэмтдийн хамт таныг тодорхойлж байсан гэдэг л дээ. Энэхүү хөтөлбөр зорилт хэрхэн хэрэгжиж байгаа вэ?
-"Албан хэргийг монгол бичгээр хөтлөн явуулах болон түүний бэлтгэл ажлыг хангах тухай" 1991 оны тавдугаар сарын 30-ны БНМАУ-ын бага хурлын тогтоолд 1994 оноос улс даяар албан хэргийг монгол бичгээр хөтлөн явуулах заалт орсон байдаг. Түүний мөрөөр олон чухал ажил хийсний нэг нь "Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр"-ийг боловсруулан, УИХ-аар батлуулсан явдал. Төр засгаас монгол бичгийг түгээн дэлгэрүүлэх, заан сургах үйлсийг дэмжиж ирсэн ч хэрэгжүүлэх шатанд саармагжуулдаг. Монгол бичгээр төрийн хэргийг хөтлөх тухай асуудал хэдэн эрдэмтний сэтгэлийн хөөрлийн төдий зүйл биш.

-Их дээд, дунд сургуулиудад Монгол бичгийн хичээл сургалт ямар түвшинд явагдаж байгаа вэ?
-Монгол бичгийн цаг хэтэрхий бага, багш нарын идэвх зүтгэл сул байна. Их дээд сургуульд монгол бичгийг зааж байгаа боловч жигд биш. Ер нь төрийн бодлогоо хэрэгжүүлэх доод шатны хүмүүс үгүйсгээд байх юм.

-Даяаршлын үед шинжлэх ухаан техникийн хөгжлийг дагаад гадаад хэллэг нэлээд орж ирж байна?
-Энэ нь зүй ёсны хэрэг. Харин хэлний дотоод зүй тогтлоор шинэ үг бүтэх боломж байсаар атал харь үгийг зээлдэн хэрэглэх нь аливаа хэлний дархлаанд сөрөг хандлагатай. Залуус латин үсгээр захиа бичиж харилцаж байгаа нь техник технологийн хэрэгцээ шаардлагаар гарч буй тохиолдлын зүйл. Удахгүй монгол бичгээрээ мессэж бичиж, цахим захидал илгээх цаг ирнэ. Үсгийг нь сурчихвал, хэлийг нь мэдчих юм шиг гэнэн бодол байх шиг. Бид бүгд кирилл үсэг мэддэг мөртлөө орос хэлийг сурсан нь хэд байна вэ? Хятад, Япон, Солонгос улсууд бичиг үсгээсээ болоод дэлхийн хөгжлөөс хоцорсон нь хаана байна вэ? Харин ч биеэ даасан, эртний улс гүрэн болохын баталгаа нотолгоо нь болж байгаа бус уу. Эцэст нь, эртний түүхт Монгол орноороо бахархах, хөгжүүлэн бэхжүүлэх үйлсэд хүн бүрийн үндэсний мэдрэмж тун чухал болоод байгааг дахин дахин сануулан айлтгая.

С.ОЮУН-ЭРДЭНЭ
Дугаар 009/028/

Мэдээллийн эх сурвалж: Өнөөдрийн тойм.

Энэ сэдэвтэй холбоотой нэгэн зүйлийг би өөрөө хэлэх гэсэн юм аа.
Зурагт, радиогийн хөтлөгч нар арай дэндүү байна шүү. NTV байсан байх аа. Урьд нь гардаг байсан Тататунга шиг нэвтрүүлэг ба хоёр баг оролцоод уралддаг тэмцээн гардаг юм байна. Намайг үзэж байхад хоёр багийн нэрс нь "Няцашгүй" ба "Цикль" гэж байсан. Тэмцээн эхлээд удаагүй байхад хөтлөгч нь нэг багийнх нь нэрийг мартчихаад асуусан чинь "Няцашгүй" гэж хариултал -Ёоё, монгол хэлний аймар хэцүү үг тааралдлаа гэдэг юм даа. Нөгөө гадаад үг нь хамаагүй амар байлаа ч монгол хүн байж монгол хэлээ гадаадыхаас хэцүү гэж яаж хэлж чадаж байна даа. Ядаж дуугүй л өнгөрнө биз. Бас хавтсыг хаа гэж хэлэхгүй, папкаа хаа ч гэх шиг. Монголоо алдсан яадаг хүн бэ л гэж дургүй хүрч суулаа.