Монгол хэл, бичиг, соёл мөхөх нь гэж зохиолчид “эмгэнэв”

Монгол хэл, бичиг, соёлын хишиг өдөр өчигдөр болж өнгөрөв. Үндэсний төв номын сан, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам, Монголын зохиолчдын эвлэл хамтран “Үндэсний бичиг үсгийн баяр” нэрийн дор зохион байгуулсан эл хуралд нийгмийн оюунлаг давхаргын төлөөлөгч болох зохиолчид “Чихэнү чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл”, бичиг юүгээн хойшид хэрхэн цэвэр ариунаар үр хойчдоо өвлүүлэх талаар санал бодлоо илэрхийлцгээв.

МЗЭ-ийн гүйцэтгэх захирал Х.Чилаажав: - Зохиолч хүнд хамаагүй зүйл гэж энэ нийгэмд байхгүй. Монгол хэл, бичиг, түүх, соёл, уран зохиолоо даяаршлын эл эрин үед хадгалж үлдэх нь чухал байна. Үнэн үг хэлэх хүн олдохоо болилоо, Үндэсний бичиг, соёл устаж алга боллоо, дунд сургуулийн сурах бичгээс уран зохиол, монгол хэл, бичгийн хичээлүүд шахагдаад заагдахаа байлаа гэж дэвшилтэт бодол санаатай зохиолчид маань эмзэглэх болсон. Иймээс энэ хурлыг хийх нь зөв гэж бодсон юм.

Ардын уран зохиолч Д.Пүрэвдорж: - Аливаа улс оронд үндэсний хэл, бичиг, түүх, соёл нь тусгаар тогтнолтой салшгүй холбоотой ойлголт байдаг. Тэнгэрийн доор амьдарч, төрийн алба залгуулдаг улстөрчид энэ тухайд ямар бодолтой байдаг юм бол? ХХ зуунд монгол хэл, монгол бичгийн төлөө үгээ хэлсэн төрийн ихэс дээдэс цөөхөн. Зарим нь бүр нэрвэж нэрмэхэд л нэмэр болсон байх. Хүн төрөлхтөний соёлд оруулсан монгол бичгийг үнсэнд хаясан шалз шиг үл тоомсорлосон нь харамсалтай. Үндэснийхээ бичгийг сэргээе гэхээр эсэргүүцдэг, хилэгнэдэг бүхэл бүтэн үеийг ХХ зуун хүмүүжүүлж. Ардчилал гарч ирээд бичиг, соёлоо сэргээх хандлага гартал буцаагаад “нугаслаад” авлаа. Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл гэдэгт манай гурван том дарга ордог юм гэсэн. Тэднийг юу ч дуугарахгүй байсаар байтал монгол гэсэн тодотголтой бүхэн устаж алга болох нь. Зохиолчид, эрдэмтэд оюун ухаанаа нэгтгэж энэ талаар дорвитой дуугармаар байна. Үндэснийхээ утга соёл, дэлхийн уран зохиолыг уншиж мэдрэхгүй харанхуй үе өсөж өндийж байна шүү, та минь ээ. Уран сайхны сэтгэлгээгүй, гоо сайхны мэдрэмжгүй, хагас зэрэмдэг хэл, бичигтэй ийм улс байх юм бол тусгаар тогтнол орших уу? Монгол бичиг, соёлыг уландаа дэвсэх гэсэн гадны харгис хүчний гар хөл бологчдын сүүдрийг байтугай сүнсийг нь ч монгол нутагт байлгамааргүй байна. Өнөөдөр энэ хурлыг Үндэсний номын сангийн захирал Г.Аким дэмжиж зохион байгуулсанд талархах хэрэгтэй. Хойшид хэл, соёлынхоо төлөө Акимын хэмжээнд бус академийн цараанд хийх ёстой юм. Төрийн хэлний зөвлөл гэж байдаг юм гэсэн. Хаа байнаа, тэр зөвлөл. Төрийн хэл гэх нь зөв үү, Улсын хэл гэх нь зөв юм уу, дээр нь бичгийг нэмбэл яасан юм бэ? Манай улс төрчид гэсэн томчуулыг та нар мэдэж байгаа. Монгол хэлээрээ ярьж байгаа хүн цөөхөн байгаа нь даанч эмгэнэлтэй.

Ардын уран зохиолч Ш.Сүрэнжав: - Монголчууд бид уламжлал соёлоо устгаж байж санаа амрах улс юм. Бидний ярьснаас илүү Баасан авгайн донгосох үнэтэй болсон цаг юм даа, даанч. Дээхнэ үед Б.Ринчен, Ц.Дамдинсүрэн, Ж.Бадраа гээд их мэргэд маань буруу ярьсан зүйлийг хэлээд засч залруулаад болоод байсан. Аюулыг хамгаалах яам гэдгийг Аюулаас хамгаалах гээд залруулж байлаа. Одоо монголоор яриад ойлгохоо больцгоож. Нэр хүндтэй бараа гэхийг бренд гэж байж л ойлгодог болцгоож. Энэ нийгмийн сэтгэлгээний өвчнийг засъя. УИХ-ын чуулган дээр осолгүй л монголоор яриад байгаа мөртлөө юу хэлэх гээд байгаа нь ойлгогдохгүй байх юм. Морь үргэж байгаа юм шиг “тээ, тээ”, миний гэсэн үгийг “надын” гэж ярьдаг хүмүүс олширч байна. Юу гэсэн үг вэ, та минь. Нэртэйгээр нь чиний гэхийг “чадын” гэх нь байна л даа.

Төрийн шагналт зохиолч Д.Гармаа: - Сая ирэхдээ гудамжны зарлал харж байхад “Сайхан мебелээр гангарцгаая, Тавилгадъя”, “Өег мебель аваарай” гээд биччихсэн байх юм. Гадаадын хүн л бол юугаа ч тавьж туухад бэлэн хүмүүс хэл, соёлоо ч санаатайгаар егүүтгэж байгаа. Төрийн ихэс дээдсийн олонхи нь газар нутгаа худалдсан нь худлаа гэх үү?

Зохиолч Л.Дашням: - Бид өнөөдөр ний нуугүй хэлэхэд хэлгүй болчихож. Үгийн баялаггүй, санаагаа илэрхийлж чадахгүй, хэлгүй болчихсон хүн аугаа их түүхээсээ, үндэсний уламжлалаасаа хөндийрч эхэллээ. Монголоо алдсан ийм хүмүүс бүх юмыг муу муухайгаар хардаг шиг байна. Ингэж муу муухайгаар хараад ирэхээр эх орноосоо урваж, дүрвэдэг шиг байна. Юм мэдэхгүйн харгайгаар харанхуй бурангуйд дагаар орж, хараат болдог гуниг давтагдсаар байна биш үү? Одооны залуус гоё сайхнаа өөрөөсөө, өмсөж байгаа хувцас, идэж ууж байгаа хүнснээсээ олж харахаас биш сэтгэлийн гоо сайхныг хайхрахаа больжээ. Юу ч уншихгүй хүн оюуны харанхуй гудманд, мухардалд орж байна. Монгол оронд хүн үүссэн. Хүн анх үүссэн нутгийн эзэд юм чинь хүн-соёлоо хадгалах хэрэгтэй байна. 15 мянган жилийн түүхтэй нум, сум олсон мөртлөө зургийг нь л харахаас соёлыг нь ярихгүй байгаа. Иймд хэл, соёлынхоо төлөө сэтгэл зүрхээ зориулах нь чухал.

Доктор Ч.Жачин: - Дунд сургуульд үзэх хичээлээс уран зохиолын цагийг хассаар долоо хоногт ганц цаг л заахаар болж байна шүү, цаана чинь. Зүй нь төрөөс анхаарч “Гэсэр”, “Жангар”, “Монголын нууц товчоо” хэмээх утга соёлын гурван сүмбэр оргилыг хэвлэж айл бүхэнд үнэгүй тараавал сэтгэлгээний тусгаар тогтнолоо бид алдахгүй. Улсын олимпиадуудаас хамгийн ядуу нь монгол хэлний олимпиад байдаг. Энэ бол мөхөл шүү.

Доктор,профессор Д.Хүү: - Үндэсний хэл, бичгийг мохоож, мөхөөх бодлого явагдаад байгаа нь нууц биш. Хэл нь мөхөнгүүт түүхийн тавцангаас устаж арчигдсан эмгэнэлт түүхтэй улс дэлхийд олон.

Ардын уран зохиолч Т.Галсан: - Хэрвээ бид бичиг үсэггүй, соёлгүй байсансан бол бусад улс үндэстэнд мухар сохор сүсэгтний ёсоор мөргөх ёстой. Ри багш, Чой багш нар монгол үгийн санг хоёр сая дөрвөн бум гаруй гэж багцаалсан нь бий. Нэг ийм онигоо гарсан байна. УИХ-ын гишүүд яагаад 76 байдаг вэ? 76 үгтэй учраас 76 гишүүн байдаг гэж. Газар нутгаа гадныханд сэндийлүүллээ гэж хэвлэлд бичээд байдаг. Алтыг нь авсан ч газар нь үлдэнэ. Харин хэл мөхвөл яах вэ гэдгийг үг-эрдэнийн дайчид болсон зохиолчид бид бодох цаг болсон. Монголчууд үр хүүхдээ сүүн шүд ургахад ээжийнх нь бүүвэй аялсан эх хэлийг нь, ясан шүд ургаад яс угсаагаа мэддэг болоод ирэхэд нь харь хэл заалгадаг байж. БСШУЯ-нд монгол хэлний мэргэжилтэй ганц ч хүн байхгүй гэдэгтэй мөрийцсөн ч болно. Яамны сайд гэдэг томилогддог, хоёр жил болоод, дөрвөн жил суугаад явчихдаг малгай л байдаг юм. Монгол хэл, бичиг, соёлоо устгах охор бодолтонгууд одоо ч байгаа. Монгол хэлээ мэдэхгүй байж болох ч ээжийнхээ ариун цагаан ангир уургийг алах хор гэвэл ямар сонсогдох билээ.

Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Г.Мэнд-Ооёо: - Галсан гуай шиг монгол бичиг, соёлынхоо төлөө ясаа цайтал тэмцэх, Г.Аким гуай шиг монгол сайхан найруулгаараа үлгэр жишээ үзүүлэх нь зохиолч, яруу найрагчдын нийгмийн үүрэг.

Г.Аким: -Он гарсаар монгол хэл, бичиг, соёлын талаар нэлээд олон уулзалт боллоо. Зохиолчдын энэ уулзалт ес дэх нь болж байгаагаараа бэлгэшээлтэй. Дунд сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт монгол бичиг, уран зохиолын хоёр хичээлийг нэгтгээд долоо хоногт ганц цаг оруулах юм гэв үү? Уран зохиол, уран сайхны сэтгэлгээ үгүйгээр бие хүн төлөвшихгүйг төр засаг, Гэгээрлийн яамныхан маань ойлгоосой билээ. Зурагтын сурвалжлагч хөдөөний малчнаас: - Хаваржилт сайхан явагдаж байна уу гэхээр нөгөөх нь сандраад: - Хаваржилт сайхан явагдаж байна гэх юм. Мэндээ хүртэл мэдэж чадахаа больж байгаагийн жишээ энэ. Мөхөх хэлний тоонд монгол хэл орчихоод байгааг дэлхийд нэртэй судлаачид гаргасан. Даяарших үйл явц дунд Монгол Улсын орших, эс орших нь хэл, бичигтэй минь салшгүй холбоотой шүү. Гадаадын өндөр хөгжилтэй улс орнуудад хүүхдийг 12 нас хүртэл гадаад хэл заадаггүй. Манайхан зургаан нас хүрэв үү, үгүй юу гадаад хэл сургана гээд байх юм. Израйлчууд мянган жил хаясан бичгээ 1947 онд буцаагаад авсан. Бичиг хуучирдаггүйн жишээ энэ. Бид бичгээ хаяад 50 жил боллоо. Одоо монгол бичгээ авахад буруудах юмгүй гэдгийг дээдсүүд мэдээсэй.

Эл хуралд үг хэлсэн зохиолчдоос гадна Төрийн шагналт зохиолч Ц.Доржготов, Д.Батбаяр, зохиолч И.Цэрэнжамц, Ц.Түмэнбаяр, П.Баярсайхан, “Болор цом”-ын эзэн А.Эрдэнэ-Очир, яруу найрагч М.Баттөмөр, П.Батхуяг нар оролцсон юм.

Л.Батцэнгэл

Өнөөдөрийн сонин

Хуулуулсан эх сурвалж: http://www.uukhai.com/archives/180